Het januarinummer 2013 van Geografie ligt aan het begin van de kerstvakantie op de deurmat. Het is een special over China’s tweede transitie. Het blad leest lekker weg en ondertussen krijg je een fikse brok aan informatie voorgeschoteld. Het verbaast me nog steeds hoe gemakkelijk het gros van de inwoners en ondernemers in West Europa de ogen kan sluiten voor wat er zich momenteel in China afspeelt. Is dat arrogantie? We zijn in het Westen de afgelopen eeuwen zo gewend geweest de lead te hebben dat we ons niet meer kunnen voorstellen dat er ook een andere werkelijkheid zou kunnen gaan ontstaan? China schuift ondertussen op van Made in China naar Designed by China.
Nadat Richard Florida in 2002 zijn ‘Rise of the creative class’ had geschreven stortten we ons en masse op de creatieve stad. Een zichzelf beetje respecterend stadsbestuur onderzocht op zijn minst wat de creatieve sector voor de economische motor van de stad kon betekenen. We staan ondertussen al wel weer met de beide voetjes op de grond, de creatieve sector is belangrijk voor de ontwikkeling van een gezond functionerende stad maar is niet het enig zaligmakende toverwoord.
Buitenruimte Ten Steel Complex Shanghai
Sinds 2004 is het begrip Creative City ook door de Unesco omarmd. Eind 2012 hebben reeds 34 steden, waaronder 5 steden in China (Hangzhou, Shenzhen, Shanghai, Beijing en Chengdu) het label Creative City toegewezen gekregen. Het programma loopt nog steeds, nieuwe namen zullen worden toegevoegd. Een toewijzing kan worden goedgekeurd op een van de volgende zeven categorieën: literatuur, film, muziek, ambacht en volkskunst, design, media en gastronomie. Klinkende namen en wat meer onbekende steden staan reeds in het rijtje van de huidige 34 naamdragers. Als reislustige geograaf loopt je het water in de mond, je zou die steden direct willen bezoeken.
In voorbereiding op een reis naar o.a Shanghai in juni van dit jaar was ik op dit netwerk van de Unesco gestoten. Via een aantal doorkliks kreeg ik het programma van Shanghai Creative City aangeboden. In een zeer sobere opmaak verscheen een lijst met ruim 80 creatieve broedplaatsen en hotspots in Shanghai op het scherm. Het netwerk van Unesco Creative Cities was me nog niet eerder bekend en ik bleek niet de enige te zijn. Toen ik het begrip een aantal keren onder vakgenoten liet vallen, keken de meesten me een beetje glazig aan. Zo ook een aantal Chinakenners van Nijenrode, waarmee ik ter voorbereiding op de reis naar Shanghai informatie had uitgewisseld. Shanghai een Creative City en in het bijzonder gespecialiseerd in Design? Dan zijn we benieuwd naar het waar en hoe.
Het waar en hoe viel een beetje tegen. In Shanghai heb ik een aantal plekken die worden genoemd op de lijst bezocht. In een aantal gevallen was het duidelijk dat ik een creatieve broedplaats betrad, maar ook in veel gevallen bleek uit het niets dat ik oog in oog stond met een creatief complex. De foute aanname was uiteraard dat ik automatisch een vertaalslag maakte van hoe in het Westen een creatief complex zich manifesteert en hoe het er dan in China ook zou moeten uitzien. Door gesprekken ter plaatse met creatieve professionals zowel afkomstig uit China zelf als uit het Westen had ik snel mijn beeld bijgesteld en mijn verwachting aangepast. Ondertussen overheerste wel een beetje te teleurstelling. Ik had vuurwerk verwacht en kwam van een koude kermis thuis.
Leo van Grunsven gaat in de Geografie uitgebreid in op creatieve clusters in China en beschrijft daarin heel mooi wat ik in mijn bezoek aan Shanghai ook al heb mogen ervaren. Van Grunsven concludeert dat creatieve clusters in China vooralsnog topdown benaderingen zijn in de ontwikkeling van een inmiddels door particuliere ondernemers overgenomen en georganiseerde culturele economie. Maar ook dat de clusters nog tamelijk ver af staan van creatieve processen en een creatieve klasse zoals die zich heeft genesteld in westerse steden. Een industriele productiewijze met routinematige processen, klonen en reproductie en de inzet van creativiteit als marketinginstrument kenmerken met name de creatieve clusters in China.
Creative cluster mill 1933. Shanghai
Het is een beeld dat behoorlijk afwijkt van de ontstaansgeschiedenis zoals creatieve clusters in het Westen zijn ontstaan: hier zijn creatieve spots veelal spontaan ontstaan op de rafelige randjes van de stad. Voortgekomen uit de kraakscene zijn ze in eerste instantie gedoogd en na verloop van tijd gelegaliseerd en met behulp van subsidies opgeknapt tot hippe hotspots op het gevaar af dat autonome (startende) kunstenaars worden verdrongen door de reeds gearriveerde creatieve professional die een veel hogere huur kan opbrengen.
Het bezoek aan Shanghai heeft wel een beetje mijn verwachting van het Unesco Creative City programma bijgesteld. Natuurlijk zullen de genomimeerde steden in meer of mindere mate blijk geven van een creatief elan maar het zal wellicht niet altijd op het eerste gezicht duidelijk zichtbaar zijn.